پژوهش‌ها فاش ساخت: پرندگان سرگردان نه گم شده‌اند، بلکه با تغییرات اقلیمی سازگار می‌شوند

راز پدیده‌ی پرندگان سرگردان، که هزاران کیلومتر دورتر از زیستگاه اصلی‌شان دیده می‌شوند، همواره یکی از معماهای دنیای طبیعت بوده است. تحقیقات جدید نشان می‌دهد این پرندگان ممکن است صرفاً مسیر اشتباه را طی نکرده باشند، بلکه در حال پیشگامی برای یافتن زیستگاه‌های جدید و سازگاری با تغییرات اقلیمی جهانی باشند. این دیدگاه تازه، فهم ما را از تکامل و مهاجرت پرندگان دستخوش تغییر می‌کند.

راز پرندگان سرگردان: فراتر از گم شدن در مسیر مهاجرت

در سال ۲۰۰۹، یک مشاهده‌ی غیرمعمول در کوه‌های هوآچوکا (Huachuca) آریزونا، جرقه‌ی یک پژوهش مهم را زد. پرنده‌نگرانی جوان، متوجه صدای فلوت‌مانند پرنده‌ای شدند که متعلق به گونه‌ی "Brown-backed Solitaire" بود؛ پرنده‌ای که زیستگاه طبیعی‌اش در جنگل‌های کوهستانی مکزیک و آمریکای مرکزی قرار دارد، نه هزاران کیلومتر دورتر در آریزونا. این اتفاق، سوالی بزرگ‌تر را مطرح کرد: چرا برخی پرندگان در مناطقی به چشم می‌خورند که با زیستگاه طبیعی‌شان فاصله‌ی بسیار زیادی دارند؟

این گونه‌های نادر که از مسیرهای مهاجرتی عادی خود منحرف می‌شوند، با نام «پرندگان سرگردان» (vagrant birds) شناخته می‌شوند. برای بسیاری از پرنده‌نگرها، رؤیت این گونه‌ها یک ماجراجویی هیجان‌انگیز محسوب می‌شود. اما برای دانشمندان، این پدیده نشانگر فرآیندهای عمیق‌تری در طبیعت است که به چگونگی تکامل، سازگاری و تغییر مسیرهای مهاجرتی مرتبط می‌شود. بنجامین ون دورن (Benjamin Van Doren)، پرنده‌شناس برجسته، که همان پیاده‌روی سال ۲۰۰۹ الهام‌بخش نخستین مقاله‌ی علمی او شد، یکی از محققانی است که در پی کشف راز پرندگان سرگردان است.

جزایر فارالون: قطب‌نمای طبیعی پرندگان سرگردان و پژوهش‌های کلیدی

امروزه، ون دورن و تیمی از محققان از دانشگاه ایلینوی اوربانا-شمپین، آزمایشگاه پرنده‌شناسی کرنل و سازمان Point Blue Conservation Science در حال بررسی دقیق‌تر الگوهای مهاجرت اشتباه در پرندگان سرگردان هستند. یکی از مهم‌ترین مراکز این مطالعه، جزایر فارالون (Farallon Islands) در ۴۸ کیلومتری سواحل سان‌فرانسیسکو است. این جزیره‌ی صخره‌ای و بادخیز در اقیانوس آرام، از سال ۱۹۶۷ به عنوان یک مرکز کلیدی برای پژوهش‌های حیات‌وحش شناخته می‌شود و در فصول مهاجرت، میزبان تعداد زیادی از پرندگان سرگردان است.

پژوهشگران در این مطالعه، بر روی شش گونه از مرغان آوازخوان آمریکایی (warblers) که به این جزیره سرگردان شده بودند، متمرکز شدند. آن‌ها پرهای این پرندگان را جمع‌آوری کرده و همچنین نمونه‌های نگهداری‌شده در موزه‌ها را از اواخر قرن نوزدهم مورد بررسی قرار دادند. تحلیل پرها، که حاوی یک «سیستم موقعیت‌یابی طبیعی» هستند، از ایزوتوپ‌های هیدروژن، به‌ویژه دوتریوم، برای تعیین منشأ جغرافیایی پرندگان استفاده کرد. نسبت دوتریوم در آب مناطق مختلف جهان متفاوت است و این الگو در هنگام رشد پرها در بدن پرنده تثبیت می‌شود.

نتایج این تحقیق حیرت‌انگیز بود: هر شش گونه از مرغان آوازخوان، همگی از بخش غربی محدوده‌ی زادآوری خود در جنگل‌های شمال کانادا آمده بودند. این یافته، فرضیه‌ی گم شدن تصادفی پرندگان را به چالش می‌کشد. ون دورن تأکید می‌کند: «ممکن است فرض کنیم هر پرنده‌ای ممکن است به‌طور تصادفی به هر سمتی پرواز کند، اما یافته‌های ما نشان داد چنین نیست. حتی فرضیه‌ای مبنی بر سرگردانی بیشتر پرندگان از مناطق پرتراکم‌تر نیز مطرح بود، اما نتایج ما آن را تأیید نکرد.» این نشان می‌دهد که سرگردانی پرندگان سرگردان نه یک رخداد کاملاً تصادفی، بلکه تابعی از الگوهای خاص است.

خطای ناوبری یا آغاز یک سازگاری تکاملی برای پرندگان سرگردان؟

در دهه‌ی ۱۹۷۰، دانشمندان فرض می‌کردند که سرگردانی صرفاً نتیجه یک خطای ساده در ناوبری است. بسیاری از پرندگان آوازخوان از یک «قطب‌نمای درونی» ژنتیکی برای مهاجرت استفاده می‌کنند. اگر جهشی کوچک در این قطب‌نما رخ دهد، ممکن است مسیر مهاجرت معکوس شود؛ به عنوان مثال، پرنده‌ای که باید در پاییز به سمت جنوب شرقی پرواز کند، ممکن است اشتباهاً به سمت جنوب غربی برود. این تئوری می‌تواند توضیح دهد که چرا گاهی پرندگان ساحل شرقی در غرب آمریکا مشاهده می‌شوند.

اما یافته‌های جدید، به‌ویژه مشاهده‌ی پرندگان سرگردان از مناطق غربی زیستگاه‌شان، ابعاد تازه‌ای به این بحث می‌بخشد. این موضوع نشان می‌دهد که سرگردانی همیشه به معنای شکست یا گم شدن نیست، بلکه می‌تواند اولین گام در مسیر سازگاری باشد. با توجه به سرعت بالای تغییرات اقلیمی، مناطقی که پیش از این برای زندگی پرندگان نامناسب بودند، ممکن است در آینده به زیستگاه‌های قابل‌سکونت تبدیل شوند. در این سناریو، پرندگان سرگردان می‌توانند نقش «پیشگامان» را ایفا کنند و به تطبیق جمعیت‌ها با این زیستگاه‌های جدید کمک کنند.

نقش احتمالی جهش‌های ژنتیکی: هرچند جهش‌های ژنتیکی در قطب‌نمای درونی پرندگان می‌تواند عامل تغییر مسیر مهاجرت باشد، اما انتخاب طبیعی ممکن است این "خطاها" را در محیط‌های در حال تغییر، به ویژگی‌های سازگارانه تبدیل کند.

مزایای سرگردانی: در شرایطی که زیستگاه‌های سنتی به دلیل تغییر اقلیم دچار مشکل می‌شوند، توانایی سرگردانی و کشف مناطق جدید می‌تواند یک مزیت تکاملی حیاتی برای بقای گونه محسوب شود.

ون دورن توضیح می‌دهد: «با تغییرات اقلیمی، مناطقی که زمانی غیرقابل‌زیست بودند، ممکن است در زمستان مناسب شوند. پرندگان سرگردان شاید آغازگر تطبیق جمعیت‌ها با زیستگاه‌های جدید باشند.» او این پرندگان کمیاب را «کاوشگران تغییر» در توزیع جمعیتی و جغرافیایی گونه‌ها می‌نامد.

پرندگان سرگردان: کاوشگران ناشناخته عصر تغییرات اقلیمی

دانشمندان هنوز در حال تلاش برای درک دقیق مکانیزم‌هایی هستند که پرندگان را به انتخاب مسیرهای غیرعادی وامی‌دارند. اگرچه جهش‌های ژنتیکی و خطاهای ناوبری از نظریه‌های اصلی هستند، اما پیچیدگی این پدیده مستلزم تحقیقات بیشتری است. ون دورن خاطرنشان می‌کند که مطالعه‌ی پرندگان سرگردان بسیار دشوار است، چرا که نمی‌توان زمان و مکان ظهور آن‌ها را پیش‌بینی کرد.

با این حال، او و همکارانش مصمم به ادامه‌ی این پژوهش هستند تا درک عمیق‌تری از سازگاری، مهاجرت و مسیرهای نوین پرواز در پرندگان به دست آورند. ون دورن می‌گوید: «شاید برخی از این پرندگان واقعاً گم‌شده باشند و زنده نمانند، اما شاید برخی دیگر کاوشگران دنیای پرندگان باشند که مرزهای جغرافیایی را برای نسل‌های آینده باز می‌کنند.» نتایج کامل این تحقیق در نشریه‌ی معتبر Ornithology منتشر شده است و افق‌های جدیدی را در زیست‌شناسی حفاظت و اکولوژی پرندگان می‌گشاید.

نتیجه‌گیری:

پدیده‌ی پرندگان سرگردان تنها یک ماجرای تصادفی نیست، بلکه ممکن است نمایانگر گام‌های اولیه‌ی تغییر در رفتار مهاجرتی و سازگاری گونه‌ها با اقلیم‌های جدید باشد. سرگردانی این پرندگان می‌تواند نوعی اکتشاف باشد، نه فقط یک خطا، که در نهایت به بقای گونه‌ها در مواجهه با چالش‌های اقلیمی کمک می‌کند. این درک تازه به ما کمک می‌کند تا با نگاهی دقیق‌تر به طبیعت، نشانه‌های تغییر و تطبیق را در گونه‌های مختلف شناسایی کنیم.

مجله اینترنتی سرگرمی طاووس