کاهش انرژی حیوانی و تهدید اکوسیستم آفریقا
تحقیقی تازه از دانشگاه آکسفورد نشان می‌دهد که حیات‌وحش آفریقا اکنون کمتر از دوسوم انرژی زیستی گذشته خود را در اختیار دارد. این افت چشمگیر در «قدرت حیوانی» که موتور اصلی چرخه مواد مغذی، پراکنش بذر و بازسازی زیستگاه‌هاست، زنگ خطری جدی برای تنوع زیستی و جوامعی به شمار می‌رود که زندگی‌شان به این اکوسیستم‌ها وابسته است.
نقش حیوانات بزرگ در پایداری حیات‌وحش آفریقا
پژوهشگران با مقایسه وضعیت کنونی با دوران پیش از استعمار دریافتند که بیشترین کاهش انرژی مربوط به ناپدید شدن یا افت جمعیت پستانداران غول‌پیکر مانند فیل‌ها، کرگدن‌ها و شیرهاست. این گونه‌ها به‌عنوان «مهندسان اکولوژیکی» نقشی بی‌بدیل در شکل‌دهی مناظر طبیعی دارند؛ از شکستن درختان و ایجاد فضاهای باز گرفته تا پراکندن بذرهای بزرگ و جابجایی مواد مغذی در مسافت‌های طولانی. حذف آن‌ها به معنای تغییر بنیادی در عملکرد اکوسیستم‌های آفریقاست.
نقشه‌برداری از جریان انرژی در اکوسیستم آفریقا
تیم تحقیقاتی با استفاده از رویکرد «انرژتیک اکوسیستم» و ادغام داده‌های مربوط به بیش از ۳۰۰۰ گونه در ۳۱۷ هزار منطقه، شاخصی تازه با عنوان «شاخص تمامیت تنوع زیستی آفریقا» طراحی کرد. این شاخص نشان می‌دهد که جریان انرژی حیوانی – پیوندی که گیاهان، پرندگان و پستانداران را به هم متصل می‌کند – به شدت تضعیف شده است. به گفته پژوهشگران، این معیار تازه مفهوم از دست رفتن تنوع زیستی را از یک موضوع انتزاعی به شاخصی ملموس و قابل اندازه‌گیری تبدیل می‌کند.
بازتوزیع انرژی و پیامدهای آن برای حیات‌وحش آفریقا
با کاهش جمعیت پستانداران بزرگ، گونه‌های کوچک‌تر مانند جوندگان و پرندگان آوازخوان سهم بیشتری از جریان انرژی را به خود اختصاص داده‌اند. هرچند این تغییر می‌تواند برخی فرآیندها را حفظ کند، اما قادر به جایگزینی نقش‌های حیاتی غول‌های آفریقا نیست. نمونه موفقیت‌آمیز بازگرداندن این نقش‌ها در پارک ملی گورونگوسای موزامبیک دیده می‌شود، جایی که احیای حیات‌وحش توانسته چشم‌اندازی جنگ‌زده را دوباره زنده کند.
پیام جهانی فروپاشی انرژی حیات‌وحش آفریقا
این یافته‌ها تنها به آفریقا محدود نمی‌شود. کاهش جریان انرژی حیوانی می‌تواند پیامدهای جهانی داشته باشد، زیرا اکوسیستم‌های پایدار نقشی کلیدی در ذخیره کربن، تنظیم چرخه آب و مقابله با افراط‌های آب‌وهوایی ایفا می‌کنند. در چارچوب توافق جهانی کونمینگ–مونترال، شاخص‌های مبتنی بر انرژی می‌توانند ابزاری عملی برای سنجش موفقیت پروژه‌های احیای طبیعت و حفاظت از تنوع زیستی باشند.
راهکارهای احیای شبکه قدرت حیات‌وحش آفریقا
برای بازگرداندن تعادل، پژوهشگران بر چند اقدام کلیدی تأکید دارند:
- حفاظت از زیستگاه‌های باقی‌مانده پستانداران بزرگ و ایجاد مسیرهای مهاجرتی امن برای آن‌ها
- سرمایه‌گذاری در برنامه‌های بازمعرفی گونه‌ها و تقویت همزیستی با مشارکت جوامع محلی
این اقدامات باید با معیارهای انرژتیک سنجیده شوند تا مشخص شود آیا عملکردهای حیاتی طبیعت واقعاً احیا شده‌اند یا خیر.
جمع‌بندی
مطالعه منتشرشده در نشریه Nature نشان می‌دهد که حیات‌وحش آفریقا با کاهش شدید انرژی زیستی در آستانه فروپاشی قرار دارد. روشن کردن دوباره چرخه انرژی در این قاره تنها با بازگرداندن حیوانات بزرگ و نقش‌های حیاتی آن‌ها ممکن است؛ اقدامی که نه‌تنها برای آفریقا بلکه برای ثبات زیست‌کره جهانی حیاتی است.
