استان کرمانشاه، با قدمتی که به دوران مادها و هخامنشیان بازمی‌گردد، گنجینه‌ای از آثار تاریخی است که در دل کوهستان‌هایش، رازهای مردمان باستان را پنهان کرده است. یکی از جذاب‌ترین این آثار، گوردخمه‌ها هستند؛ سازه‌های سنگی شگفت‌انگیزی که در گذشته به عنوان آرامگاه مردگان مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند. اگر شیفته سفر در تونل زمان هستید، کرمانشاه با این دخمه‌های اسرارآمیز، مقصدی فراموش‌نشدنی خواهد بود.
گوردخمه چیست؟ نگاهی به باورهای کهن
پیشینیان ما در دوران پیش از اسلام، اعتقاداتی منحصر به فرد داشتند. آن‌ها عناصر چهارگانه آب، هوا، خاک و آتش را مقدس می‌شمردند و به همین دلیل، تمایلی به آلوده کردن این عناصر با دفن یا سوزاندن اجساد مردگان خود نداشتند. از این رو، اجساد را در دالان‌هایی که در دل کوه و تپه‌های دور از آبادی حفر می‌کردند، قرار می‌دادند. این دالان‌ها که به گوردخمه معروف شدند، محلی بودند که اجساد، خوراک پرندگان وحشی می‌شدند. این روش دفن، احترام به طبیعت و عناصر مقدس را در باورهای آنان بازتاب می‌دهد.
گوردخمه‌های موجود در ایران را می‌توان به سه دوره تاریخی اصلی تقسیم کرد:
- گوردخمه‌های دوران ماد
- گوردخمه‌های هخامنشیان
- گوردخمه‌های پساهخامنشی
استان کرمانشاه به دلیل موقعیت جغرافیایی و تاریخی خود، میزبان تعداد قابل توجهی از این سازه‌های باستانی است که هر کدام داستان‌های خاص خود را از ادوار مختلف روایت می‌کنند.
برجسته‌ترین گوردخمه‌های کرمانشاه: سفری به دل تاریخ
بیایید با برخی از شاخص‌ترین گوردخمه‌های کرمانشاه آشنا شویم:
گوردخمه دکان داوود: نیایشگاهی در دل کوه
این گوردخمه که با زیبایی خود بازدیدکنندگان را مجذوب می‌کند، در شهرستان سرپل ذهاب قرار دارد و مردم محلی آن را مکانی مقدس می‌دانند. در جلوی دخمه، یک ایوان با دو ستون مربع‌شکل وجود دارد. در داخل، چندین طاقچه برای نذورات و یک قبر بیضی‌شکل با عمق ۷۰ سانتی‌متر در کف آن دیده می‌شود. نکته برجسته نقش برجسته یک مرد در زیر دالان ورودی است که بر روی کوه حجاری شده و هویت آن به دوران هخامنشیان بازمی‌گردد. این نقش‌برجسته احتمالاً نمایانگر یک شخصیت مذهبی یا پادشاهی است که اهمیت مذهبی و آیینی این مکان را دوچندان می‌کند.
گوردخمه‌های اسحاق‌وند: رازهای پنهان در هرسین
مجموعه گوردخمه‌های اسحاق‌وند، که شامل سه دخمه در کنار یکدیگر در دل کوه است، در ۵ کیلومتری جنوب غربی شهرستان هرسین و در شمال شرقی روستای ده‌نو واقع شده است. این مجموعه که به “فرهاد تاش” نیز معروف است، ابتدا به مادها نسبت داده می‌شد، اما پژوهش‌های جدیدتر، قدمت آن‌ها را به دوران هخامنشیان رسانده است. این تغییر در قدمت‌گذاری، نشان‌دهنده پیچیدگی و ارتباطات فرهنگی میان این دو امپراتوری بزرگ باستان است.
گوردخمه روانسر: اثری از هخامنشیان در شمال استان
در شهرستان روانسر، گوردخمه دیگری از دوران هخامنشیان خودنمایی می‌کند. ورودی این دخمه مستطیل‌شکل و سقف آن نیم‌گنبدی است. متأسفانه، تزیینات داخلی که در گذشته این مکان را آراسته بودند، به دلیل بی‌توجهی‌ها از بین رفته‌اند. با این حال، بازدید از این گوردخمه همچنان می‌تواند تجربه‌ای جذاب برای دوستداران تاریخ باشد.
گوردخمه‌های دربند (صحنه): آرامگاهی دو طبقه از دوران ماد
این گوردخمه که متعلق به دوران مادها است، در بدنه کوه “شوق علی” در شمال شهرستان صحنه قرار دارد و ارتفاع آن از سطح زمین به ۵۰ متر می‌رسد. گوردخمه دربند دارای دو طبقه است؛ در جلوی آن یک ایوان و دو ستون سنگی قرار دارد و بالای ورودی، یک خورشید بالدار حجاری شده است. پس از ورود، در سمت چپ و راست دو سکو برای قرار دادن اجساد دیده می‌شود. در وسط آرامگاه، یک مدخل مستطیل‌شکل به طبقه زیرین راه دارد که در آن نیز یک قبر سنگی وجود دارد. این معماری دو طبقه، نشان‌دهنده اهمیت و جایگاه ویژه افراد دفن شده در این مکان است.
گوردخمه دیره (گلین): با نام‌های محلی متعدد
یکی دیگر از گوردخمه‌های جذاب کرمانشاه، “دیره” است که مردم محلی آن را با نام‌های فرای کن، طاق فرهاد یا اتاق فرهاد نیز می‌شناسند. این گوردخمه در ۲۴ کیلومتری جاده سرپل ذهاب به سمت دیره، و در نزدیکی روستای گلین واقع شده است.
گوردخمه سان رستم: یک اثر ساسانی در دل سنگ
این گوردخمه که به صورت یک اتاق در دل یک تخته‌سنگ بزرگ کنده شده، در میان برخی متخصصین به دوران ساسانیان نسبت داده می‌شود. متأسفانه، این اثر باستانی نیز به دلیل ناآگاهی برخی بازدیدکنندگان و نبود نظارت کافی، دچار آسیب‌هایی شده و نمای بیرونی آن تخریب گردیده است.
گوردخمه برناج: سادگی و قدمت ساسانی
این گوردخمه که به “فرهاد کن” نیز معروف است، یکی از نمونه‌های متعلق به دوران ساسانی است. برخلاف برخی دیگر از گوردخمه‌ها، ورودی آن فاقد تزیینات است. فضای داخلی به شکل مربعی با سقفی طاق‌دار ساخته شده است. این گوردخمه در شمال غرب شهر بیستون، در شهرستان هرسین و در نزدیکی روستای برناج قرار دارد.
دیگر گوردخمه‌های مهم کرمانشاه
علاوه بر موارد ذکر شده، استان کرمانشاه میزبان گوردخمه‌های دیگری نیز هست، از جمله:
- گوردخمه شمس‌آباد
- گوردخمه برد عاشقان
میراثی که باید پاس داشت
کرمانشاه با این گوردخمه‌های اسرارآمیز، همچون موزه‌ای روباز از تاریخ باستان ایران است. این آرامگاه‌های سنگی، نه تنها شواهد ارزشمندی از شیوه دفن مردگان و باورهای مذهبی نیاکان ما ارائه می‌دهند، بلکه نمایانگر دانش و مهارت معماری آن‌ها در حفر سازه‌های پیچیده در دل کوهستان هستند. سفر به این استان و بازدید از این دخمه‌ها، فرصتی بی‌نظیر برای ارتباط با گذشته و درک عمیق‌تر از تمدن‌های کهن است. حفظ این میراث ارزشمند، وظیفه‌ای ملی است تا نسل‌های آینده نیز بتوانند از این گنجینه‌های تاریخی بهره‌مند شوند.